Γράφει η Κορίνα Πενέση.
Ο Απόστολος Μακράκης γεννήθηκε το 1831 στη Σίφνο και σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη, όπου εργάσθηκε για λίγο ως διδάσκαλος και δημοσίευσε τις πρώτες μελέτες του. Άνθρωπος ισχυρού χαρακτήρα και με διάθεση έντονα ελεγκτική, ήλθε σε σύγκρουση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τους γονείς των μαθητών του, με αφορμή την «συχνή θεία κοινωνία», που δίδασκε. Το 1862, πήγε στο Παρίσι ως οικοδιδάσκαλος της οικογένειας Α. Αδαμαντίδου.
Εκεί έμεινε δύο χρόνια και μελέτησε την νεώτερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Η απολογητική του διάθεση εκφράσθηκε γρήγορα με τη συγγραφή των πρώτων του μελετών κατά της δυτικής φιλοσοφίας και υπέρ τού χριστιανισμού. Έπειτα από σύντομη παραμονή στην Αθήνα (όπου εξεφώνησε τρεις λόγους), γύρισε στην Κωνσταντινούπολη, συνεχίζοντας το διδακτικό και συγγραφικό έργο του. Μετά ένα έτος όμως αναγκάσθηκε να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα (1866).
Εκεί έμεινε δύο χρόνια και μελέτησε την νεώτερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Η απολογητική του διάθεση εκφράσθηκε γρήγορα με τη συγγραφή των πρώτων του μελετών κατά της δυτικής φιλοσοφίας και υπέρ τού χριστιανισμού. Έπειτα από σύντομη παραμονή στην Αθήνα (όπου εξεφώνησε τρεις λόγους), γύρισε στην Κωνσταντινούπολη, συνεχίζοντας το διδακτικό και συγγραφικό έργο του. Μετά ένα έτος όμως αναγκάσθηκε να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα (1866).
Ο Απόστολος Μακράκης ήταν ο πρώτος ιστορικός και φιλόσοφος που κατήγγειλε δημόσια στην Ελλάδα τη μασονία. Οι μασόνοι τον θεωρούν «αιρετικό» και φτηνό στοιχείο της ελληνικής φιλοσοφίας. Ωστόσο, φωτισμένα πνεύματα του τόπου μιλάνε με θαυμασμό για τον Α. Μακράκη, που οι θεωρίες του διδάσκονται σε ξένα πανεπιστήμια. Και το έργο του, γενικά, έχει μεγάλη συμβολή τόσο στην εκπαίδευση όσο και στον έναν κάποιον εκσυγχρονισμό, που έγινε στην εκκλησία. Ήταν ο πρώτος που ζήτησε το χωρισμό της από το κράτος.
Ο Απόστολος Μακράκης έζησε μια εποχή που το ελληνικό πνεύμα δεν είχε να παρουσιάσει και πολύ σπουδαία πράγματα όσον αφορά την κοινωνική εκκλησίαση και φιλοσοφία. Η Ορθοδοξία τότε ήταν καταπιεσμένη, με τις βιογραφίες και τη συνεχή αναγραφή των εκκλησιαστικών κειμένων. Ο Απόστολος Μακράκης θέλησε να αποδώσει όσο πιο πολύ μπορούσε απλοποιημένη τη χριστιανική φιλοσοφία, ώστε να γίνεται κατανοητή και από τους απλούς ανθρώπους της εποχής. Ο Μακράκης θέλησε να φτιάξει μια θρησκευτική κοινωνία που πρότυπό της θα ήταν ο χριστιανισμός, αλλά έξω από κάθε εκκλησιαστικό δεσμό.
Το 1866, νομίζοντας ότι μετά τήν φυγή του ΄Οθωνα η Αθήνα απέκτησε την ελευθερία του λόγου, ο Μακράκης εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη και έρχεται στην Αθήνα, όπου κάνει πατριωτικοθρησκευτικές ομιλίες στην πλατεία Ομονοίας.
Ατοί οι λόγοι δημοσιεύτηκαν αργότερα στην εφημερίδα «Δικαιοσύνη», που κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα από τις 30 Σεπτέμβρη του 1866, με διευθυντές τον Ν. Διανέξη και τον Α. Μακράκη.
Τον προηγούμενο μήνα, ο Μακράκης είχε πάρει μια απειλητική επιστολή από έναν άγνωστο μασόνο. Τότε άρχισε τόν ισχυρό αγώνα κατά του σκοταδιστικού μασονισμού και έγραψε δύο βιβλία: «Η ελευθέρα τεκτονική» και «Η μασονία γνωριζομένη και διά του μασονικού διπλώματος». Με αυτά τα δύο βιβλία θέλησε να διαφωτίσει το λαό για τις πράξεις των μασόνων. Δεν επετίθετο μόνο κατά της μασονίας αλλά και κατά κάθε ψευτιάς της εποχής του, που σκοπό είχε να ξεγελάσει το λαό. Μετά τόν λόγο που έβγαλε στις 13 Φλεβάρη του 1867, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 16 ημερών για εξύβριση της βασιλείας και της κυβερνήσεως Κουμουνδούρου. Το 1868 εκδίδει τη νέα εφημερίδα «Λόγος», που περιείχε θέματα πολιτικά, θρησκευτικά, φιλολογικά, κοινωνικά κ.α. Την έβγαζε μια φορά την εβδομάδα. Το 1871, άρχισε να ερμηνεύει την Βίβλο και ανέπτυξε τη θεωρία του τρισυνθέτου του ανθρώπου, αντί του δισυνθέτου που επικρατούσε στους εκκλησιαστικούς κύκλους μέχρι τότε. Αναπτύσσοντας αυτήν τη θεωρία, ο Μακράκης ξεσήκωσε έναν αγώνα κατά του έργου του από την τότε εκκλησιαστική διοίκηση. Το 1872 φεύγει από τήν Αθήνα για να πάει στη Σίφνο, όπου θα έκανε θεραπεία στο πόδι του, αλλά δυστυχώς δεν επήλθε καμία βελτίωση και το 1874, λόγω γάγγραινας, του κόβουν το αριστερό πόδι.
Η πληθωρική δράση και οι μεγαλεπήβολοι στόχοι του είχαν ως αποτέλεσμα τη μόνιμη σύγκρουσή του με τις δυνάμεις εκείνες που καθόριζαν την πορεία τού νεότευκτου ελληνικού κράτους. Όλη η ζωή του Μακράκη υπήρξε εκδίπλωση μιας πολυδιάστατης σύγκρουσης και συνεχούς εκ μέρους του απολογίας.
Ο Απόστολος Μακράκης στάθηκε μια προφητική μορφή του περασμένου αιώνα. Ήταν η αγωνιώδης κραυγή του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Γι’ αυτόν, ύπατη Αρχή είναι ο Χριστός, έξω από τον οποίο δεν υπάρχει Σωτηρία για το Ελληνικό ΄Εθνος (όπως και για κάθε ψυχή). Την ένωση του Χριστιανισμού της Ανατολής με τον Ελληνισμό, που σφυρηλάτησαν αιώνες αιώνων, προσπάθησε ο Μακράκης να περισώσει από τα αλλεπάλληλα πλήγματα των εχθρών του Γένους.
΄Εβλεπε η θεοκίνητη μορφή του τον Ελληνισμό αυτόν να περιορίζεται επικίνδυνα, για να εξαφανισθεί τελικά στο ελλαδικό έλος του 1922 με τήν Μικρασιατική Καταστροφή.
Σήμερα, τα κάναμε όλα κουρέλι. Τα γελοιοποιήσαμε και τα γελοιοποιούμε καθημερινά από πλέγμα ενοχής ή από άκρατο πνεύμα πιθηκισμού.
Φοβόμαστε συχνά να ομολογήσουμε την πίστη μας, να εκδηλώσουμε τον πατριωτισμό μας, να μαρτυρήσουμε τήν αλήθεια.
Ποιοί νέοι πασάδες γυροφέρνουν το γιαταγάνι τους πάνω από τα κεφάλια μας; ΄Οποιοι κι αν είναι, καλούμαστε να σταθούμε όρθιοι. Τα μόνα σύνορα που αμφισβητούνται σήμερα σ’ όλο τον κόσμο είναι τα ελληνικά και η τραγωδία της Κύπρου δεν είναι αποτέλεσμα προσωρινής ή μακροπρόθεσμης εξυπηρετήσεως των ξένων συμφερόντων, αλλά ένα ακόμα πλήγμα στην τελευταία, ουσιαστικά, που μας απόμεινε ακρόπολη του Ελληνισμού, τον απέθαντο αυτόν και Μεγαλομάρτυρα Βιγλάτορα της καθ’ ημάς Ανατολής . Είναι ιστορικό λάθος να πιστεύουμε ότι υλοποιήσαμε τα όνειρα του Γένους με την Μικρασιατική Εκστρατεία. Δέν τα υλοποιήσαμε. Τα δολοφονήσαμε. Στην προσπάθειά μας να ταυτίσουμε την Ελλάδα με τον Ελληνισμό, δύο έννοιες τελείως αντίθετες, καταστρέφαμε τόν δεύτερο και λίγο έλειψε να παρασύρουμε στην ολοκληρωτική καταστροφή και την πρώτη.
Ο Ελληνισμός — το μέγα Κράτος των Ελλήνων— ξανάγινε τώρα Ελλάδα. Και αγωνιούμε σήμερα, με τον Τούρκο εκείθεν του Αιγαίου μπάστακα, στη δική μας Ανατολή, των συμμάχων μας και μη, να εξασφαλίσουμε το σαρκίο μας το πανάθλιο από τις εθνικές μας Αμαρτίες.
Το ΄Εθνος μας πρέπει κάποτε να καταλάβει, ότι η Εθνική και ηθική αποκορύφωση της Ελλάδος είναι ο Ελληνισμός με κορώνα του την Ορθοδοξία.
Ο Απόστολος Μακράκης είχε το μεγάλο και σπάνιο προνόμιο να προπορεύεται της εποχής του. Η θεοκίνητη γλώσσα του, λοιπόν, ήταν σκληρή και ασυνθηκολόγητη. Γιατί έβλεπε ότι άλλοι δεν έβλεπαν ή δεν ήθελαν να βλέπουν. Κι αυτό είναι, βασικά, εκείνο που προκάλεσε την οργή της κατεστημένης τάξεως της εποχής του εναντίον του, αλλά και την σύγχυση, την σκόπιμη θα λέγαμε σύγχυση, ως προς τις φιλοδοξίες του και τις επιδιώξεις του.
Προέβλεπε καθαρά τον κίνδυνο, που ταλαιπωρεί και σήμερα το Γένος μας με τούς ίδιους πάντοτε εχθρούς, όπως και στην εποχή του. Πώς να τον καταλάβουν, λοιπόν, οι μικρόψυχοι και οι καιροσκόποι, οι μικρόνοες και οι τσαρλατάνοι;
Ο Απόστολος Μακράκης είναι μια μεγάλη εθνικοθρησκευτική μορφή, από εκείνες που ενοχλούν με το ήθος τους και την τόλμη τους. Γι’ αυτό και μισούνται και διαβάλλονται, αλλά και προκαλούν τον θαυμασμό και την αγάπη, γίνονται σημείον αντιλεγόμενον, ενώ οι ίδιοι έχουν ξεκάθαρη θέση και απέναντι στον εαυτό τους και, προπαντός, απέναντι στους άλλους. Είναι γνωστό ότι, όταν υπενθυμίζει στους άρχοντες το καθήκον τους που συχνά το ξεχνούν, ή θέλουν να το ξεχνούν, η σύγκρουση μαζί τους είναι μοιραία. Και ο Απόστολος Μακράκης, η ελέγχουσα συνείδηση του λαού - δοκιμαστήριο συνειδήσεων, έκανε αυτό ακριβώς το πράγμα. Πολύ περισσότερο, όταν ο λαός, στην πλειονότητά του αναλφάβητος και εξαθλιωμένος, εύκολα παρασυρόταν από τους δημαγωγούς, και οι γαλβανισμένοι τενεκέδες φάνταζαν στα μάτια του για χρυσάφι.
Ο Απόστολος Μακράκης υψώθηκε σε μεγάλη εθνικοθρησκευτική λαϊκή μορφή και υπερασπίσθηκε, πρώτος αυτός στην εποχή του, τα δίκαια του λαού, του οποίου στάθηκε έως το τέλος της ζωής του, ο πιο γνήσιος εκφραστής.
Η ολοκλήρωση του έργου των Πατέρων του 1821, για την οποία μιλούσε, ήταν κάτι πού ενοχλούσε το κατεστημένο, πού δεν ήθελε να θυμάται ή είχε πάθει τέλεια αμνησία. Δεν ήθελε, δηλαδή, να θυμάται το κύριο χρέος του απέναντι στις πανάγιες μορφές των Νεομαρτύρων του Γένους, και ό,τι έλεγε ή έκανε γι’ αυτό ήταν ολότελα εξωτερικό, πατριδοκαπηλικό, ψεύτικο, για τα μάτια του κόσμου. Μάτια όμως τώρα του κόσμου ήταν για πάντα τα άγρυπνα μάτια του Απόστολου Μακράκη.
Η ελλαδική ιδέα ολοκληρώνεται με τους πολέμους 1912-1913, αλλά όχι και τα σχέδια των εχθρών του Γένους. Αυτά θα ολοκληρωθούν με την Μικρασιατική Καταστροφή. Το τίμημα της Ελλάδος ήταν ο Ελληνισμός.
Ο Απόστολος Μακράκης είναι ίσως ο πρώτος που, σαν τολμηρός χειρουργός, έμπηξε το νυστέρι του στο άρρωστο και κριματισμένο από τα ίδια τα ανομήματά του κορμί της υποτέλειας, των ανεπίτρεπτων και αθέμιτων συνειδησιακών συναλλαγών και της πατριδοκαπηλικής συνθηματολογίας στην κορυφή, για να δώσει διέξοδο στον υπερχειλισμένο χείμαρρο των εθνικών, κοινωνικών και θρησκευτικών προβλημάτων, πού είχαν συσσωρευθεί επικίνδυνα στη βάση και απειλούσαν αυτό το ίδιο το Γένος, αυτή την ίδια την Ορθοδοξία. Εκφράζει την ιδέα του Ελληνισμού και αρνείται την υποταγή στην ελλαδική πολιτική, στην οποία υποτάσσονται ένας-ένας οι επιβήτορες της εξουσίας, καθοδηγούμενοι, με τη θέλησή τους ή όχι, από τις ξένες ή ξενοκίνητες ντόπιες δυνάμεις πού διαφεντεύουν τη χώρα.
Δεν πολεμάει, τουλάχιστον φανερά, το ελλαδικό ιδεώδες. Το δέχεται σαν μέσο για την ολοκλήρωση του ιδεώδους του Ελληνισμού, του ύψιστου σκοπού του Γένους.
Ο Απόστολος Μακράκης ήταν άκρως αυστηρός, συχνά απόλυτος, πάντοτε ασυνθηκολόγητος και ασυμβίβαστος σε ό,τι αφορούσε τις αρχές του, αλλά ποτέ δημαγωγός και ονειροπόλος. Ήταν ρεαλιστής. Το πρόγραμμά του είχε την συνηγορία και την απόλυτη συμπαράσταση της Ιστορίας και του Ελληνισμού ολόκληρου, που τότε ακόμα ήταν ουσιαστικά ο κυρίαρχος της Ανατολής. Δεν σκιαμαχούσε ο Απόστολος Μακράκης, όπως συχνά έκαναν άλλοι. Πατούσε γερά στην ιερή τούτη γη. Την αίσθηση της πραγματικότητας την είχαν χάσει εκείνοι που τον πολεμούσαν, εκείνοι που σχοινοβατούσαν και είχαν γίνει θέαμα τερπνόν και αλλότριον. Τα προτερήματα αυτά, που ήταν βίωμά του, τα απαιτούσε και από τους άλλους. ΄Εγινε αυστηρός πρώτα με τον εαυτό του και μετά με τους πλησίον του.
Ο Απόστολος Μακράκης έκανε έναν πολύπλευρο αγώνα. Είχε να παλέψει με την άγνοια, την αμορφωσιά, τον καιροσκοπισμό, τη δημαγωγία, τη μασονία, την ξενοκρατία, την κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική μακαριότητα, να επαναφέρει άρχοντες και λαό στις άδολες πηγές της ζωοποιού Παραδόσεως του Γένους.
Αγωνίστηκε σκληρά, συχνά με κίνδυνο της ζωής του, για όλα αυτά.
Οι ΄Ελληνες εκείνης της περιόδου που ακολουθεί είναι φιλοξενούμενοι στο ίδιο τους το σπίτι. ΄Αλλοι τώρα το διαφεντεύουν. Γιατί, αν έλειψαν, στο απελευθερωμένο κομμάτι, οι πασάδες της Ανατολής, περίσσευαν οι πασάδες της Δύσης. Η δε πονηρά διπλωματία —παρατηρεί ο Απόστολος Μακράκης— εξ αρχής του ιερού αγώνος πτοηθείσα... επενόησε δεσμά... Τα δύο θηρία ίστανται απέναντι. Το μεν εν τη Ανατολή, το δε εν τη Δύσει...
Ο λαός μας αισθάνεται την προδοσία, αλλά δεν μπορεί να κάμει τίποτε. Οι πληγές από τον αγώνα είναι ακόμα ανοιχτές. Πεινασμένος και εξαθλιωμένος, βλέπει τους ξένους ή προσποιείται ότι τους βλέπει σαν προστάτες του. Οι Βαυαροί προχωρούν σε βάθος. Αν μπορούσαν (το επιχείρησαν, άλλωστε, σε σοβαρό βαθμό), θα του ξερίζωναν και την πίστη του ακόμα. Από τους ηγέτες του, άλλοι είναι Ρωσόφιλοι, άλλοι Αγγλόφιλοι και άλλοι Γαλλόφιλοι. Και μόνο οι Ελληνόφιλοι σπανίζουν.
Στις ομιλίες του για την ολοκλήρωση του έργου των Πατέρων του ’21, ο Απόστολος Μακράκης διαχωρίζει τον λαό από την ηγεσία του. «Ο ελληνικός λαός —γράφει— είναι λαός των τριών του ουρανού δυνάμεων (δηλαδή της Αγίας Τριάδος), και ούτε ρωσίζει, ούτε αγγλίζει, ούτε γαλλίζει, αλλά μόνον ελληνίζει... Οι ξένοι θερίζουν τους κόπους μας και εμείς τους θεωρούμε προστάτες».
Ο Απόστολος Μακράκης άφησε την τελευταία του πνοή παραμονές Χριστουγέννων του 1905. Αν ζούσε στη σημερινή εποχή σίγουρα θα απορούσε με τις τρομακτικές ομοιότητες του τότε με το σήμερα, όπου προσκυνημένοι πολιτικάντηδες μας κυβερνούν και αποφασίζουν για την τύχη του Ελληνικού Λαού
